Η (απ)αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων: μια πληγή που ματώνει .. .

Γυμνός και ανυπεράσπιστος ήρθε ο άνθρωπος στη γη΄ Ανυπεράσπιστος αντίκρυ στα στοιχεία της φύσης αλλά και στα άλλα όντα που είχε απέναντί του. Ανακάλυψε όμως με το πέρασμα των χρόνων ότι έχει δικαιώματα, ότι η ζωή του δεν είναι ευτελής, ότι μπορεί και πρέπει να απαιτεί τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειάς του, να υπερασπίζεται και να θωρακίζει κάθε δικαίωμα που δεν είναι τίποτε άλλο παρά τα στοιχεία εκείνα που υπάρχουν μέσα μας, είναι έμφυτα και φυσικά αποτελούν τη ειδοποιό διαφορά μας από τα άλογα όντα

Η Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που προκηρύχθηκε σε ένα ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης, στις 10 Δεκεμβρίου 1948, αποτελεί το «κοινό ιδανικό στο οποίο πρέπει να κατατείνουν όλοι οι λαοί και τα έθνη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα μαζί με τις θεμελιώδεις ελευθερίες, μας επιτρέπουν να αναπτύξουμε πλήρως και να χρησιμοποιήσουμε τις ανθρώπινες αρετές, τη νοημοσύνη μας, τα ταλέντα και τη συνείδησή μας και να ικανοποιήσουμε τις πνευματικές και άλλες ανάγκες μας.

Και όμως, η ανθρωπότητα μοιάζει με στρουθοκάμηλο, που κρύβει το κεφάλι της στα φτερά της αφήνοντας το καταματωμένο, γεμάτο «κοινωνικές πληγές» σώμα της, εκτεθειμένο σε κοινή θέα. Οι αναρίθμητες πληγές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη μια δεν ξορκίζονται με τις πολλές σελίδες των διεθνών συμβάσεων που λαμβάνουν χώρα στις διασκέψεις, αρκετά μακριά από εκεί που στήνεται το σκηνικό της ανθρώπινης τραγωδίας. Από την άλλη, σε κάθε γωνιά της γης, άνθρωποι διαδηλώνουν και αγωνίζονται κατά της αδικίας, υπερασπιζόμενοι τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Εκτελέσεις… ακόμα και χωρίς δίκη ή δίκες «στημένες», εξαφανίσεις και βασανιστήρια αντιρρησίες συνείδησης, παραβιάσεις από ομάδες ασφαλείας ή περιφρούρησης του νόμου!!, κοινωνική και οικονομική καταπίεση, κοινωνικός αποκλεισμός αποτελούν γεγονότα και καταστάσεις που στραγγαλίζουν το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Οι όποιες αποφάσεις της Διεθνούς Αμνηστίας οδηγούνται στο κρεβάτι του Προκρούστη, ανάλογα βέβαια με την αντίληψη των απανταχού κρατούντων για το πώς αντιλαμβάνονται τη νομιμότητα και τη νομιμοφροσύνη, την απονομή της δικαιοσύνης.

Εκρηκτική, όμως, διάσταση παίρνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στο διεθνή χώρο με τη μορφή της προστασίας των θρησκευτικών, γλωσσικών και εθνικών μειονοτήτων, αντιφυλετικών διακρίσεων και επιδιώξεων αποσχίσεων και ανακήρυξης ανεξαρτησιών. Και είναι βέβαια ορθό να πρεσβεύει κάποιος το δικαίωμα στη διαφορά, καθώς προστατεύεται η πολιτιστική ιδιαιτερότητα και παράδοση ορισμένων χωρών και διασφαλίζεται η ποικιλία πολυπολιτισμικής έκφρασης στο πλαίσιο μιας ενιαίας πολυπολιτισμικής ανθρωπότητας, αλλά μέχρι ποιο σημείο; Αυτή η τάση ατομοκεντρισμού, άσχετα από τη ορθότητά της, τείνει να δημιουργήσει νέες εστίες διχοστασιών, που συνδέονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Και όπως τόνιζε ο Adenauer «Ζούμε όλοι κάτω από τον ίδιο ουρανό, αλλά δεν έχουμε όλοι τον ίδιο ορίζοντα»

Στο σημείο αυτό γεννιέται και ένα ακόμα πρόβλημα’ ως ποιο βαθμό και υπό ποιες προϋποθέσεις οι εθνικές μειονότητες έχουν δικαίωμα αυτοδιάθεσης; Γιατί στη Κύπρο δεν αναγνωρίστηκε αυτό το δικαίωμα, γιατί οι Κούρδοι ή οι Παλαιστίνιοι αγωνίζονται για το αυτονόητο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και, σε πολλές περιπτώσεις, οι αγώνες τους χαρακτηρίζονται ως εγκλήματα και επικρίνονται από το Διεθνές Δίκαιο; Να δεχθούμε την υπερβολική άποψη «υπάρχει απόλυτη ελευθερία των λαών να κάνουν ό,τι ακριβώς θέλουν οι ισχυροί και κραταιοί;»

 Η αποστέρηση, λοιπόν,  των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών δεν είναι μόνο μια ατομική και προσωπική τραγωδία αλλά επίσης δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής και πολιτικής αναταραχής, ενσπείροντας τη βία και τη σύγκρουση μέσα και μεταξύ κοινωνιών και εθνών.

Βέβαια, ως αντίλογο θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, προτάσσοντας το 10^ο  άρθρο της Διακήρυξης, το οποίο αναγνωρίζει σε όλους «με πλήρη ισότητα» το δικαίωμα να εκδικάζεται η απόφασή τους σε ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο, ότι η θεσμική κατοχύρωση των δικαιωμάτων έχει λάβει οικουμενική διάσταση και καθημερινά καταβάλλονται προσπάθειες για την απαρέγκλιτη τήρηση και εφαρμογή τους.

Θα μπορούσαμε να αντιτάξουμε σε αυτή την Οικουμενική διάσταση στο σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου ότι μπορεί να αξιολογηθεί θετικά μόνο αν η διεθνής δικαιοσύνη συνεισφέρει με ταχύτερους ρυθμούς στην εξυγίανση της κατάστασης. Άλλωστε, είναι θέμα ευθυκρισίας η σωστή διευθέτηση και διαχείριση του χρόνου για να αποφευχθεί το φαινόμενο να παρουσιάζονται υπερήλικοι στα δικαστήρια για να δικαστούν, δεκαετίες μετά τα γεγονότα, ενώ τα επιχειρήματα της επιείκειας βαραίνουν εξαιρετικά.

Ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια «αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης στον κόσμο», όπως δηλώνει η πρώτη πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Και μια  κοινωνία δεν κρίνεται πολιτισμένη με βάση τα υλικά αγαθά. Κριτήριο ωριμότητας μιας κοινωνίας δεν είναι η αύξηση της δύναμης αλλά της αυτογνωσίας και του αυτοελέγχου της, η δυνατότητα να παρέχει, να υπερασπίζει την ποιότητα ζωής των πολιτών της, αλλά και να καταδικάζει έμπρακτα κάθε παραβίασή τους. Κοινωνίες που μετατρέπουν τους πολίτες σε υπηκόους, που αδιαφορούν για το «είναι» και ενδιαφέρονται για το «φαίνεσθαι» οδηγούνται στην αυτοκαταστροφή.

 Η ίαση είναι γνωστή’ μόνο η παιδεία– με την αρχαιοελληνική διάσταση του όρου- μπορεί να συνεισφέρει, να καλλιεργήσει ιδεώδη ανθρωπιστικά και αξίες πανανθρώπινες.

      «Φτάνει να μισήσει ένας άνθρωπος έναν άλλο άνθρωπο για ν’ απλωθεί σιγά σιγά το μίσος σ’ ολάκερη την ανθρωπότητα» έλεγε ο Ζαν – Πόλ Σαρτρ. Ας αντιτάξουμε το «ουκ έστι Σκύθης, Ελλην ή βάρβαρος» για να ευελπιστούμε σε μια κοινωνία όπου ο άνθρωπος θα απολαμβάνει το δώρο της δημιουργίας΄ την πλήρη ισοτιμία, ισονομία  και  αξιοκρατία, όπως  διατυπώθηκαν για πρώτη φορά στο «Επιτάφιο» του Περικλή.

ΣΕ ΤΙ ΧΡΗΣΙΜΕΥΕΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ .... ΜΠΑΜΠΑ

Καθημερινές ιστορίες και Ιστορία

Πληθώρα τηλεοπτικών εκπομπών με ιστορίες καθημερινότητας, απλές αφηγήσεις γεγονότων και συμβάντων κατακλύζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Ο άνθρωπος επιζητά να μάθει, να πληροφορηθεί ή και να ασκήσει κριτική και να κάνει κοινωνικά σχόλια επί παντός επιστητού. Η ιστορία, με την ευρύτερη έννοια του όρου, είναι διάχυτη σήμερα και όλοι μας  λέμε «ιστορίες». Η Ιστορία όμως παραποιείται, παραχαράζεται η συνολική προσφορά της στην ανθρωπότητα, αποστασιοποιείται από το στόχο της και υπεραπλουστεύεται στα τηλεοπτικά παιχνίδια και στην καθημερινή πρακτική.

Σε τι χρησιμεύει η ιστορία, μπαμπά; θα μπορούσε να ρωτήσει ο καθένας, όταν η ιστορική γνώση κατακρεουργείται και η σχολική τακτική του ενός και μόνου εγχειριδίου ανά τάξη και μάθημα εγκλωβίζει δάσκαλο και μαθητή στις επιθυμίες ενός συστήματος που ευνοεί την αποστήθιση και υποθάλπει απώτερες θεμιτές ή αθέμιτες επιδιώξεις.

Η γνώση της Ιστορίας αποκαλύπτει το λόγο του «ζην», είναι η συνολική προσφορά, η πολιτιστική συνεισφορά ατόμων και λαών, αποκρυσταλλώνει την κοινή δράση του ανθρώπου. Η Ιστορία διαμορφώνει συνειδήσεις και μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις και καταστάσεις, ευνοεί τον εθνοκεντρισμό και νομιμοποιεί το ρατσισμό σε όλες του τις μορφές. Είναι το «εργαλείο» που παράγει βία, καλλιεργεί διχόνοιες και μίση, και συνηγορεί στη διαιώνιση αντιπαλοτήτων. Η ελληνική πραγματικότητα δεν διαφέρει από αυτό το μυωπικό εθνοκεντρισμό με αρχαιολατρικά συμφραζόμενα , ο οποίος αναπόφευκτα δυσχεραίνει την κατανόηση των σύγχρονων διεθνών εξελίξεων και τη θέση της Ελλάδας μέσα σ΄ αυτές.  Από το δημοτικό ως το Λύκειο εμφανίζονται υποβαθμισμένες περίοδοι – η μετά το 1945 εποχή – ενώ διδάσκονται σε τρεις τάξεις η αρχαία ιστορία και η Ελληνική Επανάσταση. Η σχολική ιστορία στα πλαίσια ίσως μιας διαφοροποίησης του «εμείς» και «αυτοί», οι «Έλληνες» και οι «Βάρβαροι», αναλώνεται σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους και το άνοιγμα της ελληνικής ιστορικής επιστήμης προς τα σύγχρονα ρεύματα της διεθνούς ιστοριογραφίας, που συνεπάγεται ανανέωση θεμάτων και μεθόδων, απλώς αντανακλάται στο ελληνικό σχολείο.

Ζητήματα σύγχρονα, καίρια προβλήματα όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της διεθνούς κοινότητας - περίοδος δικτατορίας, Κυπριακό, Μακεδονικό, Κουρδικό,  Παλαιστινιακό- που καθημερινά ακούγονται και δημιουργούν νέα δεδομένα στο σύγχρονο κόσμο ή αφορούν τη «γειτονιά» μας και τα εθνικά θέματα αποτελούν «απαγορευμένο καρπό, απαγορευμένη γνώση» για το μέσο Έλληνα, για το μαθητή. Η παντελής άγνοια της Ιστορίας οδηγεί σε λαθεμένες εκτιμήσεις, σε χειραγώγηση και σε αναζήτηση ιδεολογικών κατευθύνσεων που, ορισμένες φορές, μπορούν να αποβούν μοιραίες ή να αποχαρακτηρίσουν ένα έθνος, στερώντας του την ιστορική μνήμη.

 Η ιστορία, ως επιστήμη, δεν έχει φραγμούς’ στόχος της η κατανόηση του παρόντος μέσα από τη μελέτη του παρελθόντος. Μόνο μελετώντας το παρελθόν κατανοούμε τις ταραχές στο Μπέλφαστ, ή τις συγκρούσεις στο Ισραήλ ή στην Τουρκία.  Η γνώση της ιστορίας οδηγεί στην ανάληψη δράσης, στην πράξη, η οποία  δεν πρέπει να αποβλέπει αποκλειστικά και μόνο στη δημιουργία εθνικής συνείδησης υποδαυλίζοντας εθνικιστικά συνθήματα και νοοτροπίες αλλά να  συναινεί στην κοινή δράση των λαών στη συλλογική προσπάθεια, αποδίδοντας, βέβαια, τους εθνικούς αγώνες χωρίς λογιοτατισμούς, χωρίς χαρακτηρισμούς «οι καλοί, οι βάρβαροι, οι απολίτιστοι».

Ο διττός ρόλος της ιστορίας –καλλιέργεια εθνικής συνείδησης, αλλά και γνώση του παρελθόντος, του πολιτισμού- σε μία κοινωνία πολυπολιτισμική, διεθνοποιημένη, οικουμενική δημιουργεί νέες προοπτικές και ταυτόχρονα νέες αντιφάσεις. Αντιφάσεις που στηρίζονται είτε στην αδυναμία συγγραφής σύγχρονων ιστορικών γεγονότων εξαιτίας της ιδεολογικής και συγκινησιακής φόρτισης του ιστορικού, είτε στην απροθυμία λαών να απεγκλωβιστούν από την εθνοκεντρική θεώρηση της ιστορίας ή ακόμα και σε άνομες και «σκοτεινές» επιδιώξεις.

Οι ποικίλες αυτές αντιφάσεις  σε συνδυασμό με την  «ιστορική κρίση» και την «επιστημονική συνείδηση» που υπαγορεύουν οι οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου έρχονται σε αντίφαση με την αποστήθιση που απαιτούν οι εισαγωγικές εξετάσεις’ και οι ποικίλες αυτές αντιφάσεις της σχολικής και κοινωνικής πραγματικότητας νομιμοποιούν, ως ένα βαθμό, το σύγχρονο ερώτημα των ελλήνων μαθητών και την αποστροφή τους προς την ιστορία « Σε τι χρησιμεύει η ιστορία, μπαμπά;