ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης, στα 1453,
σημαίνει για τον Ελληνισμό την έναρξη μιας μακράς περιόδου
ζωής κάτω από ξένη κυριαρχία. Το μεγαλύτερο τμήμα του
ελληνικού χώρου, μετά το 1453, κατέχεται από τους Οθωμανούς
Τούρκους ενώ ένα άλλο τμήμα του, κυρίως νησιωτικό βρίσκεται κάτω από την κυριαρχία
διαφόρων λατινικών στοιχείων, κυρίως των Βενετών. Και ενώ στις βενετοκρατούμενες
περιοχές ο Ελληνισμός θα ζήσει κάτω από φεουδαρχικό
καθεστώς και θα δεχτεί πολλές δυτικές επιδράσεις, στην
τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, κάτω από συνθήκες ασύγκριτα σκληρότερες, θα
προσπαθήσει μετά το πρώτο πλήγμα να ανασυγκροτηθεί, να
διατηρήσει την πολιτιστική του οντότητα, την ιδιαιτερότητα του. Σ' αυτή του την προσπάθεια ο Ελληνισμός στηρίχτηκε κύρια στην Εκκλησία ιδιαίτερα τους πρώτους αιώνες και στο κοινοτικό του σύστημα. Η Εκκλησία, που δεν έχασε ποτέ την οργάνωσή της, βοήθησε τον Έλληνα
να διατηρήσει το πολιτιστικό του πρόσωπο και ιδίως τη γλώσσα του. Παράλληλα, η κοινοτική αυτοδιοίκηση του δημιούργησε συλλογική συνείδηση. Ήδη, στα μέσα του 16ου αιώνα, μετά το βαθύ σκοτάδι, τα πρώτα συμπτώματα μιας αναγέννησης εμφανίζονται στον ορίζοντα.
Ο Ελληνισμός τη στιγμή της ρωμαϊκής κατάκτησης (2ος αιώνας π.Χ.) αποτελούσε μια
ιστορική ενότητα. Ρώμη, Βυζάντιο και
Χριστιανισμός συνέβαλαν στη διάδοση της
οικουμενικής ιδέας, αυτό όμως δε σημαίνει ότι έπαψε, έστω
εξαιτίας των γλωσσικών διαφορών, να υφίσταται
η εθνολογική διάκριση ανάμεσα στους
λαούς της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας αρχικά
και της Βυζαντινής αργότερα. Η ιδέα της αυτοκρατορικής οικουμενικότητας, που επικρατούσε στο
Βυζάντιο, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας συγχωνεύτηκε
με την ιδέα της Ορθοδοξίας, του γένους, που
σημαίνει το σύνολο των ορθόδοξων χριστιανικών
λαών που ζουν στο πλαίσιο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ανεξάρτητα από
φυλετική προέλευση.
Η
ελληνική εθνότητα αρχίζει να αποκτά την πρώτη αμυδρή συνείδηση του εαυτού της από το 12ο αιώνα, όταν αρχίζει να απειλείται η εδαφική ενότητα του Βυζαντίου και διαγράφεται σαφέστερα μετά το 1204, με την πάλη Ελλήνων και Φράγκων.
Η πλήρης αφύπνιση της εθνικής ιδέας
πραγματοποιείται στα τέλη
του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα με την επίδραση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, της γαλλικής επανάστασης και των αστικών
στρωμάτων του παροικιακού ελληνισμού. Η αρχή των εθνοτήτων,
που κυριαρχεί την εποχή αυτή στην Ευρώπη, θα αντιπαραταχτεί στο οικουμενικό
πνεύμα του Βυζαντίου και στον
τοπικισμό· τελικά θα κατισχύσει και
θα οδηγήσει κατά την περίοδο της επανάστασης του 1821 και σ' όλο το 19ο αιώνα στην εδραίωση της εθνικής συνείδησης.
Η νεοελληνική εθνότητα, σε μια
διαδρομή αιώνων,
ενσωμάτωσε διάφορα αγροποιμενικά φύλα, που μετακινήθηκαν σταδιακά, κυρίως ειρηνικά, προς
Νότο: Σλάβους (από τον 7ο αιώνα), Αλβανούς (πριν από το 12ο αιώνα) και Βλάχους (λατινόφωνους Έλληνες και μη). Ακόμη,
αφομοίωσε πολιτιστικά στοιχεία, κυρίως γλωσσικά, που παρέλαβε από τα παραπάνω φύλα και από τους Τούρκους,
τους Φράγκους και τους Βενετούς, με τους οποίους συμβίωσε για πολλούς αιώνες