50 ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥΣ

1.Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης (μέθοδος ανάπτυξης) παραγράφου;

Εντοπίζουμε τον τρόπο ή τους τρόπους και αιτιολογούμε αναφερόμενοι σε στοιχεία μορφής (γλωσσικό πλαίσιο) και περιεχομένου:

Α) Ορισμός (ονομάζεται, λέγεται, ορίζεται, είναι). Β) Παράδειγμα ή παραδείγματα (λ.χ., π.χ.).

Γ) Σύγκριση – αντίθεση (όμως, αλλά, αντίθετα, απ’ τη μία πλευρά, απ’ την άλλη πλευρά).

Δ) Διαίρεση(διακρίνεται, χωρίζεται, διαιρείται, είδη – κατηγορίες, μορφές).

Ε) Αναλογία(όπως – έτσι, όσο – τόσο): Πρόκειται για μία μεταφορική σύγκριση, η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση, ενώ οι έννοιες που συγκρίνονται ανήκουν σε διαφορετικές κατηγορίες.

ΣΤ) Αιτιολόγηση (γιατί, διότι, επειδή): Η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργεί το ερώτημα «γιατί», ενώ η απάντηση βρίσκεται στις λεπτομέρειες – σχόλια.

Ζ) Αίτιο – αποτέλεσμα (αφού, άρα). Στη θεματική διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα. Ενδέχεται να συμβεί και το αντίθετο: το αποτέλεσμα να δίνεται στη θεματική και στη συνέχεια να παρατίθεται το αίτιο ή τα αίτια ή ακόμη η θεματική να περιέχει και το αίτιο και το αποτέλεσμα και να αναπτύσσονται και τα δύο στα σχόλια.

Η) Συνδυασμός μεθόδων (είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος). Στην ίδια παράγραφο συναντάμε δύο ή περισσότερους τρόπους μαζί, π.χ. ορισμός με παραδείγματα).

Προσοχή: Αποτελεί ξεχωριστό τρόπο.

2.Ποιους τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο κείμενο ή στην παράγραφο;

Α) Επίκληση στη λογική (σε αποδεικτικά δοκίμια και επιστημονικά κείμενα), επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη (σε στοχαστικά δοκίμια, πολιτικούς λόγους, διαφημιστικά κείμενα), επίκληση στην αυθεντία (σε αποδεικτικά δοκίμια, επιστημονικά κείμενα, πολιτικούς λόγους), επίκληση στο ήθος του πομπού (σε πολιτικούς λόγους), επίθεση στοήθος του αντιπάλου (σε πολιτικούς και δικανικούς λόγους).

Προσοχή: Για να αιτιολογήσουμε τον τρόπο πειθούς εντοπίζουμε τα μέσα τού κάθε τρόπου. Κάνουμε αναφορά στο χωρίο και αναφέρουμε και τον σκοπό του συγγραφέα.

Β) Τεχνικές πειθούς στη διαφήμιση:

1)συνειρμός ιδεών,

2)αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος,

3)επίκληση στην αυθεντία,

4)επίκληση στο συναίσθημα,

5)επίκληση στη λογική,

6)λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός.

Γλώσσα: Χρήση κατάλληλου λεξιλογίου, λέξεις προφορικού λόγου, λεκτικός πληθωρισμός (= συσσώρευση συνωνύμων, επαναλήψεις, νεολογισμοί, πομπώδεις φράσεις με στόχο την υπερβολή και τον εντυπωσιασμό), κωδικοποίηση λόγου, ξένες λέξεις, αργκό, γενικότερα αποκλίσεις από τους γλωσσικούς κανόνες.

Ρηματικός χρόνος: ενεστώτας – μέλλοντας, ώστε να παρέχεται βεβαιότητα. Ενικός αριθμός που δείχνει αμεσότητα. Προστακτική που δηλώνει έντονη παρότρυνση/αποτροπή. Χρήση α’ και β’ προσώπου για αμεσότητα, παρήχηση, ομοιοκαταληξία (μουσικότητα λόγου, προκειμένου να δημιουργείται ευχάριστο συναίσθημα), σύνθημα.

3.Μέσα πειθούς:

ØΣτην επίκληση στη λογική:

· Επιχειρήματα και τεκμήρια.

ØΣτην επίκληση στο συναίσθημα:

·Περιγραφή – Αφήγηση

·Ρητορικές ερωτήσεις

·Χιούμορ

·Ειρωνεία

·Προστακτική

·Υποτακτική

·Συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις

·Μεταφορικός/Εικονοπλαστικός

ØΣτην επίκληση στο ήθος: Εάν πρόκειται για τον πομπό, εγκωμιαστικά λόγια και χρήση α’ προσώπου, ενώ εάν πρόκειται για τον αντίπαλο επικριτικά λόγια και χρήση β’ ή γ’ προσώπου.

ØΣτην επίκληση στην αυθεντία: Το χωρίο συνήθως βρίσκεται μέσα σε εισαγωγικά. Ρητά, γνωμικά, αποφθέγματα.

4.Ποιος είναι ο στόχος του συγγραφέα μέσα από την επίκληση στη λογική και στο συναίσθημα;

ØΜε την επίκληση στη λογική επιχειρεί να προβληματίσει, να πείσει λογικά τον δέκτη, ώστε να κινητοποιηθεί, να αναλάβει δράση, να αλλάξει τρόπο ζωής.

ØΜε την επίκληση στο συναίσθημα επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τον δέκτη για το σοβαρό πρόβλημα που θίγεται, να βιώσει είτε αρνητικά συναισθήματα, όπως αγανάκτησης, ενοχής, ντροπής, φόβου, απογοήτευσης είτε θετικά όπως χαράς,

ικανοποίησης, ενθουσιασμού κ.ά., ώστε, να προβληματιστεί, να αφυπνιστεί, να κινητοποιηθεί.

Προσοχή: η αυθεντία θεωρείται τεκμήριο όταν προηγείται επιχείρημα, ενώ αποτελεί τρόπο πειθούς όταν ο συγγραφέας την προβάλλει ως κυρίαρχη. Λαμβάνουμε υπόψη μας τη θέση της στην παράγραφο, την έμφαση που της δίνει ο συγγραφέας και την έκταση που καταλαμβάνει.

5.Είδη συλλογισμού:

α) Ως προς το είδος των προτάσεων:

·Κατηγορικός (οι προκείμενες είναι κατηγορικές προτάσεις. Το συμπέρασμα προκύπτει χωρίς όρους ή επιφυλάξεις).

·Υποθετικός (σε μία από τις δύο προκείμενες υπάρχει το αν).

·Διαζευκτικός (σε μία από τις δύο προκείμενες υπάρχει το διαζευκτικό ή).

β) Ως προς τη συλλογιστική πορεία:

·Παραγωγικός: (από το γενικό στο ειδικό) οδηγεί σε ένα βέβαιο συμπέρασμα.

·Επαγωγικός: (από το ειδικό στο γενικό) το συμπέρασμα έχει πιθανολογικό χαρακτήρα.

·Αναλογικός: (από το ειδικό στο ειδικό) το συμπέρασμα έχει πιθανολογικό

χαρακτήρα.

γ) Ως προς τον αριθμό των προτάσεων:

·Άμεσος: όταν το συμπέρασμα προκύπτει από μία μόνο προκείμενη.

·Έμμεσος: όταν το συμπέρασμα προκύπτει από δύο ή περισσότερες προκείμενες.

6.Να βρείτε το επιχείρημα (συλλογισμό), να το χαρακτηρίσετε και να το αξιολογήσετε:

α) Βρίσκουμε προκείμενες και συμπέρασμα, ελέγχουμε την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητα.

β) Το χαρακτηρίζουμε ως προς το εάν ο συλλογισμός είναι:

·κατηγορικός, υποθετικός ή διαζευκτικός ελέγχοντας τη μορφή των προκειμένων,

·άμεσος ή έμμεσος, ελέγχοντας τον αριθμό των προκειμένων,

·παραγωγικός ή επαγωγικός ως προς τη συλλογιστική του πορεία.

γ) Για να αξιολογήσουμε το επιχείρημα, ελέγχουμε αν έχει εγκυρότητα, αλήθεια, ορθότητα.

·Έγκυρο χαρακτηρίζεται ένα επιχείρημα όταν οι προκείμενες οδηγούν με λογική αναγκαιότητα σε ένα βέβαιο συμπέρασμα, όταν υπάρχει λογική σχέση μεταξύ προκειμένων και συμπεράσματος όσον αφορά τη μορφή.

·Η αλήθεια του επιχειρήματος εξαρτάται από το αν οι προκείμενες και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα (ισχύουν ως γενικές κρίσεις). Η αλήθεια αφορά το περιεχόμενο.

·Ορθό είναι το επιχείρημα που είναι έγκυρο και οι προκείμενές του είναι αληθείς. Ο συλλογισμός που δίνει ορθό συμπέρασμα λέγεται και απόδειξη.

Αξιολόγηση του επιχειρήματος (της αποδεικτικής ισχύος του): Κριτήρια:

1.Αν το ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ προκύπτει με ΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ από τις ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ, οπότε το επιχείρημα θεωρείται ΕΓΚΥΡΟ.

2.Αν οι ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ και το συμπέρασμα ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα.

3.Αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι ΓΕΝΙΚΑ ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΑΛΗΘΕΙΕΣ (π.χ. η γη γυρίζει γύρω από τον ήλιο).

4.Αν οι κρίσεις που αποτελούν τις προκείμενες είναι ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΓΝΩΜΕΣ (π.χ. ο συναγωνισμός στον αθλητισμό ενθαρρύνει τη βία).

ΠΡΟΣΟΧΗ: Αναγκαία η διάκριση μεταξύ 3 – 4 (καθώς είναι δυνατός ο συνδυασμός τους ως αποδεικτικών στοιχείων), γιατί ένα επιχείρημα που βασίζεται μόνο σε γνώμες πιθανότατα να μην έχει αποδεικτική ισχύ.

7.Αξιολόγηση επαγωγικών συλλογισμών:

Κριτήρια:

Α1 Μόνο η ΤΕΛΕΙΑ ΕΠΑΓΩΓΗ (όταν δηλ. μπορεί να συμπεριλάβει όλα τα επιμέρους στοιχεία) οδηγεί σε ΒΕΒΑΙΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ.

Α2. Η ΑΤΕΛΗΣ ΕΠΑΓΩΓΗ καταλήγει (με λογικό άλμα) σε συμπέρασμα που έχει ΠΙΘΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.

Β1. Συλλογισμός με ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ: να στηρίζεται σε ΕΠΑΡΚΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ για να είναι ΕΠΙΤΡΕΠΤΗ. Διαφορετικά πρόκειται για επισφαλή και βεβιασμένη γενίκευση.

Β2. Συλλογισμός με ΑΙΤΙΟ – ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:

·Η αιτιώδης σχέση να είναι ΛΟΓΙΚΗ (όχι απλώς χρονολογική).

·ΟΧΙ ΥΠΕΡΑΠΛΟΥΣΤΕΥΜΕΝΗ: να μην προβάλλεται μια μερικότερη αιτία ως μοναδική.

·Η ΑΙΤΙΑ να είναι ΑΝΑΓΚΑΙΑ και ΕΠΑΡΚΗΣ, για να προκληθεί το αποτέλεσμα.

 Β3. Συλλογισμός με ΑΝΑΛΟΓΙΑ:

·Αν η ΑΝΑΛΟΓΙΑ είναι ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ: Τα συγκρινόμενα αντικείμενα πρέπει να έχουν ΕΠΑΡΚΕΙΣ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ σε αριθμό και ΣΧΕΤΙΚΕΣ με το θέμα.

·Αν η ΑΝΑΛΟΓΙΑ είναι ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ: Πρέπει να έχει την αποδεικτική αξία ενός ΛΟΓΙΚΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ.

·Η ΑΝΑΛΟΓΙΑ να μην εξωθείται πέρα από το επιτρεπόμενο όριο.

Προσοχή: Εάν ζητηθεί η αξιολόγηση του συλλογισμού και είναι παραγωγικός, τότε ελέγχουμε την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητα. Εάν όμως είναι επαγωγικός, τότε ελέγχουμε αρχικά εάν είναι γενίκευση, αίτιο – αποτέλεσμα ή αναλογία (κυριολεκτική ή μεταφορική) και τέλεια ή ατελής επαγωγή και στη συνέχεια ελέγχουμε την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητα. Συνήθως όμως, το ερώτημα είναι συγκεκριμένο και διατυπωμένο με σαφήνεια.

8 Παραλογικός συλλογισμός ή παραλογισμός:

Πρόκειται για συλλογισμό που: α) είναι μη έγκυρος (άκυρος) ή

β) είναι εξωτερικά έγκυρος, τηρείται δηλαδή η λογική σύνδεση προκειμένων και συμπεράσματος, αλλά το συμπέρασμα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Διευκρίνιση: όταν ο παραλογισμός στοχεύει στην εξαπάτηση του δέκτη από τον πομπό, τότε ονομάζεται σόφισμα.

9 Να βρείτε τα τεκμήρια και να τα αξιολογήσετε (να ελέγξετε την αξιοπιστία τους).

Παραδείγματα	Γεγονότα (ιστορικά ή επικαιρικά)
Αλήθειες	Αποτελέσματα έρευνας
Στατιστικά στοιχεία	Αριθμητικά δεδομένα
Αυθεντίες	Βιωματικά στοιχεία

Όσον αφορά την αξιολόγηση, εάν πρόκειται για παραδείγματα, αριθμητικά δεδομένα ή στατιστικά ελέγχουμε την επάρκεια (όσον αφορά την ποσότητα), την αντιπροσωπευτικότητα· εάν πρόκειται για έρευνα, τον φορέα που πραγματοποίησε την έρευνα (αν είναι γνωστός, έγκριτος)· εάν πρόκειται για αλήθεια, κατά πόσο είναι αντικειμενική, αδιαμφισβήτητη και καθολικού κύρους και όχι μια προκατάληψη – αυθαίρετη γενίκευση ή υποκειμενική γνώμη· εάν πρόκειται για αυθεντία, ελέγχουμε κατά πόσο είναι αξιόπιστη, θεμιτή (εφόσον το πρόσωπο είναι γνωστό και ειδικό με το θέμα, δε γίνεται κατάχρηση και δεν υποκαθιστά την επιχειρηματολογία). Γενικότερα, τα τεκμήρια θα πρέπει να διακρίνονται από επάρκεια και να είναι κοινώς αποδεκτά.

10 Να χαρακτηρίσετε τη λειτουργία της γλώσσας (δηλωτική – συνυποδηλωτική).

α) Δηλωτική – Κυριολεκτική – Αναφορική: Αυτό το είδος το συναντάμε στα περισσότερα κείμενα, ιδίως στα επιστημονικά και στα δοκίμια πειθούς. Στοχεύει στη διασάφηση και στη μετάδοση μηνυμάτων. Π.χ. καρδιά του ανθρώπου / πηγές ποταμού

 β) Συνυποδηλωτική – Μεταφορική – Ποιητική: Τη συναντάμε κυρίως στα στοχαστικά δοκίμια. Στοχεύει στη τέρψη και την πρόκληση αισθητικής συγκίνησης στον δέκτη. Π.χ. καρδιά του χειμώνα / πηγές πληροφοριών.

11 Να βρείτε τις συνυποδηλωτικές εκφράσεις και να εξηγήσετε τη σκοπιμότητά τους.

Συνυποδηλωτικές εκφράσεις = μεταφορές, παρομοιώσεις κ.ά. Χρησιμοποιούνται για λυρικότητα, για διέγερση του ενδιαφέροντος του αναγνώστη, για καλαισθησία, για ποικιλία στο ύφος του κειμένου κ.ά.

12 Μελετήστε τη συνοχή, τη συνεκτικότητα, την ενότητα και την αλληλουχία του κειμένου ή της παραγράφου.

ØΑλληλουχία: Ονομάζεται η λογική σειρά με την οποία είναι ιεραρχημένες οι ιδέες του κειμένου. Επιτυγχάνεται με τη σαφή διάκριση των τμημάτων [πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος (τριμερής δομή)] και των υποτμημάτων του κύριου μέρους καθώς και με τη σωστή διάταξη των ιδεών [χρονολογική, τοπική (σε περιγραφικά κείμενα), λογική (σε αποδεικτικά ή σε διασαφητικά κείμενα)].

ØΕνότητα: Ονομάζεται η οργάνωση γύρω από ένα κοινό θεματικό κέντρο και ο άμεσος συσχετισμός με το θέμα.

ØΣυνεκτικότητα: Ονομάζεται η νοηματική συνάφεια ανάμεσα στις προτάσεις, τις περιόδους και τις παραγράφους του κειμένου.

ØΣυνοχή: ονομάζεται η σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων, των παραγράφων, των τμημάτων του κειμένου. Επιτυγχάνεται με:

·διαρθρωτικές λέξεις,

·αντωνυμίες (ο οποίος, αυτός, κ.ά.),

·επανάληψη χαρακτηριστικών λέξεων ή φράσεων του κειμένου,

·νοηματική συγγένεια,

·με την οργάνωση του λόγου στον άξονα του χώρου ή του χρόνου,

·με τη διατήρηση ενιαίου ύφους,

·με παράληψη λέξης/φράσης που ήδη αναφέρθηκε,

·με χρήση υπερονύμων (ο δικηγόρος--- ο επαγγελματίας) ή υπονύμων ή συνωνύμων (ο καθηγητής --- ο παιδαγωγός).

13 Σε ποιο κειμενικό ή γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο και γιατί;

Ελέγχουμε το περιεχόμενο, τη γλώσσα, το ύφος, τον τόνο, τον σκοπό, τη δομή, τη σκοπιά, το πρόσωπο και τον τρόπο πειθούς, πιστοποιώντας με αναφορές στο συγκεκριμένο κείμενο, προκειμένου να αναγνωρίσουμε εάν πρόκειται για δοκίμιο (αποδεικτικό ή στοχαστικό), άρθρο, επιφυλλίδα κ.ά.

14 Να βρείτε τις διαρθρωτικές λέξεις και να αναφέρετε τι δηλώνουν.

Διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις

Δηλώνουν:

1.Αιτιολόγηση

Εξαιτίας, επειδή, γιατί, διότι, αφού, μια και, μια που, ένας ακόμη λόγος, καθώς, αυτό οφείλεται/εξηγείται/ερμηνεύεται/ αιτιολογείται, εφόσον, η αιτία – ο λόγος – η εξήγηση είναι, γι’ αυτόν το λόγο, έτσι κ.ά.

2.Αποτέλεσμα

Ως επακόλουθο, κατά συνέπεια, γι’ αυτόν τον λόγο, ώστε, έτσι κ.ά.

3.Αντίθεση – εναντίωση

Αλλά, μα, όμως, και όμως, παρά, μόνο, παρ’ όλο, ωστόσο, εντούτοις, μάλιστα, έπειτα, μολαταύτα, εξάλλου, αντίθετα, σε αντίθεση, απεναντίας, διαφορετικά, ειδάλλως, αλλιώς, αλλιώτικα, από την άλλη πλευρά, ενώ, αν και, και αν, μολονότι, αντίστροφα, ενάντια, στον αντίποδα, ακόμη κι αν, παρ’ όλα αυτά

4.Χρονική σχέση

Ύστερα, προηγουμένως, στη συνέχεια, πρώτα, αρχικά, πριν, εν τω μεταξύ, έπειτα, τέλος, όταν, καθώς, οπότε, μόλις, αργότερα κ.ά.

5.Όρο – προϋπόθεση

Αν, εκτός αν, σε περίπτωση που, με την προϋπόθεση κ.ά.

6.Επεξήγηση

Δηλαδή, ειδικά, ειδικότερα, συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει, με άλλα λόγια, με όσα είπα προηγουμένως εννοούσα, για να γίνω πιο σαφής, για να με καταλάβετε κ.ά.

7.Έμφαση

Το σημαντικότερο απ’ όλα, το κυριότερο, είναι αξιοσημείωτο, αξίζει να σημειωθεί/επισημανθεί, εκείνο που προέχει, θα έπρεπε να τονιστεί, αξιοπρόσεκτο είναι, ιδιαίτερα σημαντικό είναι, πρέπει ακόμη να σημειωθεί κ.ά.

8. Παράδειγμα – διευκρίνιση

Λόγου χάρη, π.χ., για παράδειγμα κ.ά.

9.Απαρίθμηση επιχειρημάτων, εισαγωγή μιας καινούργιας ιδέας

Πρώτο… δεύτερο, καταρχήν, τελικά, το επόμενο επιχείρημα/θέμα κ.ά.

10.Διάρθρωση του κειμένου

Το άρθρο/η μελέτη/ η εισήγηση/η ομιλία μου χωρίζεται σε … μέρη: στο πρώτο κ.ά.

11. Συμπέρασμα, ανακεφαλαίωση

Για να συνοψίσουμε, συγκεφαλαιώνοντας, επιλογικά, συμπερασματικά, λοιπόν, τελικά, συνάγεται το συμπέρασμα, ανακεφαλαιώνοντας κ.ά.

12. Γενίκευση

Γενικά, τις περισσότερες φορές, ευρύτερα κ.ά.·

13. Προσθήκη

Επιπλέον, επίσης, ακόμη, επιπρόσθετα κ.ά.

14. Επιβεβαίωση – βεβαιότητα

Σίγουρα, βέβαια, πράγματι, αναμφίβολα, ασφαλώς, αναντίρρητα, αναμφισβήτητα κ.ά.

15.Αναφορικές προτάσεις:

i)Ονοματικές (εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και λειτουργούν ως υποκείμενα, αντικείμενα ή ονοματικοί προσδιορισμοί) ή επιρρηματικές (εισάγονται με αναφορικά επιρρήματα ή αναφορικούς προσδιορισμούς, έχουν θέση επιρρήματος και δηλώνουν τόπο, τρόπο, χρόνο, αιτία, ποσό).

ii)Παραθετικές (χωρίζονται με κόμμα και δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας) ή προσδιοριστικές (αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας).

16.Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση:

§Παρατακτική σύνδεση: Όταν ισοδύναμες προτάσεις, κύριες συνδέονται μεταξύ τους με το είτε, και, ή, αλλά.

§Υποτακτική σύνδεση (απλή): Όταν συνδέεται μια κύρια με μια δευτερεύουσα πρόταση.

§Υποτακτική σύνδεση διαδοχική: Όταν μια δευτερεύουσα εξαρτάται από άλλη δευτερεύουσα πρόταση.

Σκοπός παράταξης: αμεσότητα, εύληπτο νόημα, εκλαΐκευση ύφους.

Σκοπός υπόταξης: συνθετότητα και πολυπλοκότητα νοήματος, κύρος στο λόγο.

17.Να αναπτύξετε το διάγραμμα της παραγράφου.

i)Κύρια ιδέα (θεματική περίοδος)

ii)Δευτερεύουσες ιδέες (λεπτομέρειες – σχόλια)

iii)Συμπέρασμα (κατακλείδα) και αναδιατύπωση του περιεχομένου του κάθε μέρους χωριστά.

18.Να αναπτύξετε τη συστατική δομή (τα δομικά μέρη) της παραγράφου: 

i)Θεματική περίοδος.

ii)Λεπτομέρειες – Σχόλια.

iii) Κατακλείδα (προαιρετική).

Προσοχή: Στη συστατική δομή παραγράφου αντιγράφουμε τα αποσπάσματα του κειμένου όπως είναι.

19.Να αναπτύξετε το διάγραμμα του κειμένου.

Παράγραφοι	Μέρη του κειμένου	Σημειώσεις (πλαγιότιτλοι)
Α	Πρόλογος	Βάζουμε πλαγιότιτλο σε
Β	Θέση	κάθε παράγραφο ή σε κάθε
Γ	Αίτια - συνέπειες	θεματική ενότητα.
	Επίλογος - συμπέρασμα

20.Να χαρακτηρίσετε το είδος του κειμένου.

Χαρακτηρίζουμε ανάλογα με το περιεχόμενο, το ύφος, τη γλώσσα και την προθετικότητα. Εξετάζουμε εάν είναι επιστημονικό, διαφημιστικό, πολιτικό και αιτιολογούμε με αναφορές στο περιεχόμενο, τον τρόπο πειθούς, τη γλώσσα και το ύφος.

21.Ποιος είναι ο σκοπός ή η πρόθεση του συγγραφέα;

Από το θέμα, το είδος του κειμένου, το περιεχόμενο, τα μέσα πειθούς, το ύφος και τη γλώσσα (ρήματα, εγκλίσεις, σχήματα λόγου, εκφραστικά μέσα, πρόσωπο κ.ά.) αντιλαμβανόμαστε την πρόθεση του συγγραφέα. Ενδεχόμενα:

§Να πείσει αναπτύσσοντας επιχειρήματα, παραθέτοντας τεκμήρια με ύφος σοβαρό και γλώσσα δηλωτική.

§Να πείσει κάνοντας επίκληση στην αυθεντία.

§Να ενημερώσει και να διαφωτίσει την κοινή γνώμη, παραθέτοντας πληροφοριακά στοιχεία.

§Να συγκινήσει και να ευαισθητοποιήσει, να εγείρει συναισθήματα (μίσους, φόβου, λύπης, αγάπης, χαράς) με συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις.

§Να προβληματίσει με τη χρήση στοχαστικού ύφους και ίσως τη διατύπωση ερωτήσεων, να εκθέσει προσωπικές απόψεις.

§Να αναλύσει διεξοδικά ένα θέμα.

§Να αναλύσει ένα επιστημονικό θέμα, εκλαϊκεύοντάς το.

§Να αφυπνίσει συνειδήσεις

§Να τέρψει συνήθως με τη χρήση εικονοπλαστικού λόγου, αναλογίας και συνυποδηλώσεων.

§Να μορφώσει και να αναβαθμίσει το επίπεδο του δέκτη με πληροφοριακά στοιχεία και διεισδυτικότερη ανάπτυξη του θέματος, επίσημο ύφος, υψηλό επίπεδο λόγου (χρήση λόγιων λέξεων).

22.Ποια η σκοπιμότητα της επίκλησης στην αυθεντία;

α. Προσδίδει εγκυρότητα και ισχυροποιεί τη γνώμη του γράφοντος. β. Συμπληρώνει και επαυξάνει τον ισχυρισμό του ομιλητή.

γ. Ενισχύει την πειστικότητα.

δ. Ενισχύει τη διακειμενικότητα (αλλαγή, ποικιλία ύφους). ε. Προσδίδει γνώση.

Στ. Προσδίδει αμεσότητα και φυσικότητα.

Ζ. Αποφεύγεται η παράθεση μακροσκελών αναλύσεων.

Προσοχή: Δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση, γιατί αποδυναμώνει την πειστικότητα και μειώνει το κύρος του γράφοντος.

23 Ποια η σκοπιμότητα της αναλογίας στο κείμενο;

Καθιστά το νόημα πιο εύληπτο, προσδίδει πρωτοτυπία και ποικιλία στο ύφος και τέρπει τον αναγνώστη.

24 Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων;

Α. Κινητοποιεί τη σκέψη του αναγνώστη, προβληματίζει.

Β. Προσδίδει ζωντάνια, αμεσότητα, παραστατικότητα και διαλογικό χαρακτήρα στο κείμενο.

Γ. Διευκολύνει τη μετάβαση σε όσα πρόκειται να λεχθούν στη συνέχεια.

25 Να ελέγξετε/αξιολογήσετε τη γλώσσα του κειμένου.

Ελέγχουμε τα εξής:

·	Εγκλίσεις,	·	Ιδιωματικές λέξεις,
·	Πρόσωπο,	·	Λαϊκές λέξεις,
· Χρόνο ή χρονική βαθμίδα,		·	Ειδικό λεξιλόγιο,
·	Λόγιες λέξεις,	·	Ξένες λέξεις,
·	Εκφραστικά μέσα/ σχήματα	·	Δηλωτική ή συνυποδηλωτική
	λόγου		χρήση του λόγου.

26 Ποιος ο ρόλος των σημείων στίξης;

Παρένθεση: επεξήγηση, διασάφηση, συμπλήρωση.

Διπλή τελεία (άνω και κάτω τελεία): επεξήγηση, διασάφηση, έμφαση, απαρίθμηση ή όταν παρακάτω ακολουθεί η γνώμη κάποιου μέσα σε εισαγωγικά.

Παύλα: συνδέει έννοιες συγγενικές και συμπληρωματικές.

Ερωτηματικό: αμεσότητα, οικείο, παραστατικό ύφος, διάλογος, προβληματισμός.

Θαυμαστικό: έκπληξη, θαυμασμός, επίκληση στο συναίσθημα. Όταν βρίσκεται μέσα σε παρένθεση εκφράζει ειρωνεία.

Χρήση εισαγωγικών:

Α. Αναλλοίωτη μεταφορά λόγων. Β. Ειρωνεία.

Γ. Μεταφορά/συνυποδήλωση        Δ..Έμφαση.

Ε. Λέξεις προφορικού λόγου, αργκό, ξενικές λέξεις, ειδικοί όροι, ιδιωματισμοί, ασυνήθιστες γενικά λέξεις αποκλίνουσες από τη γλωσσική νόρμα.

Στ. Μεταφορά τίτλου.

Ζ. Λέξεις λαϊκής προέλευσης.

27 Λειτουργία του κόμματος.

Χωρίζονται με κόμμα:

·Οι προτάσεις που συνδέονται μεταξύ τους με αντιθετικούς συνδέσμους.

·Οι δευτερεύουσες εναντιωματικές, χρονικές, τελικές, συμπερασματικές, υποθετικές και αιτιολογικές προτάσεις.

·Οι δευτερεύουσες αναφορικές προτάσεις, όταν δεν είναι απαραίτητες για την πλήρη κατανόηση του νοήματος. Σε αντίθετη περίπτωση δε χωρίζονται με κόμμα.

·Οι ισοδύναμες κύριες ή δευτερεύουσες προτάσεις, όταν είναι ασύνδετες.

·Φράσεις ή προτάσεις που λειτουργούν ως παράθεση ή επεξήγηση.

·Οι ομοιόμορφοι όροι μιας πρότασης όταν είναι ασύνδετοι.

·Η μετοχική πρόταση, όταν είναι μεγάλη ή χρησιμοποιείται ως επεξήγηση.

·Η πρόταση που εισάγεται με το «παρά» συνήθως δεν παίρνει κόμμα (εκτός εάν είναι πολύ μεγάλη).

·Η κλιτική προσφώνηση.

·Παρεμβαλλόμενες προτάσεις, φράσεις, βεβαιωτικά ή αρνητικά επιρρήματα (στην αρχή της περιόδου), μόρια, π.χ. λοιπόν, είναι βέβαια σαφές ότι…, κατά συνέπεια, όμως.

28 Να μετατρέψετε την ενεργητική σε παθητική ή το αντίστροφο και να εντοπίσετε τη διαφορά.

Ενεργητική – παθητική φωνή: Το αντικείμενο της ενεργητικής μετατρέπεται σε υποκείμενο στην παθητική, το υποκείμενο της ενεργητικής σε ποιητικό αίτιο και το ρήμα τοποθετείται στην παθητική φωνή στον ίδιο αριθμό, πρόσωπο και χρόνο. Η ενεργητική δίνει έμφαση στο πρόσωπο που δρα (υποκειμενικότητα οικείο ύφος), ενώ η δεύτερη στην πράξη (αντικειμενικότητα, πυκνότητα, επισημότητα ύφους και συντομία λόγου).

29 Να ανασκευάσετε τη θέση του συγγραφέα.

Προσπαθούμε να αντικρούσουμε τους ισχυρισμούς του συγγραφέα, προβάλλοντας τα δικά μας επιχειρήματα, αντεπιχειρήματα.

30 Ελέγξτε το ύφος του κειμένου:

Το χαρακτηρίζουμε λαμβάνοντας υπόψη τη σύνταξη, τα σχήματα λόγου, το λεξιλόγιο και τα ρηματικά πρόσωπα, κάνοντας και αναφορές στο κείμενο. Το ύφος ενός κειμένου ενδέχεται να είναι: χιουμοριστικό, λιτό, επίσημο, στοχαστικό, σύνθετο, επιστημονικό, φιλοσοφικό, σοβαρό, ειρωνικό, σαρκαστικό, οικείο, λαϊκό, προσωπικό, γλαφυρό, επιτηδευμένο, εξομολογητικό κ.ά.

31. Γιατί ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παραδείγματα;

Για να συμπληρώσει και να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του, καθώς αποτελούν αποδεικτικά μέσα. Συμβάλλουν στην κατανόηση, γιατί διαθέτουν επεξηγηματικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα καθιστούν οικείο το ύφος.

32.Πώς επιτυγχάνεται η επίκληση στο συναίσθημα του δέκτη;

üΜε περιγραφή.

üΜε αφήγηση.

üΜε χιούμορ.

üΜε ειρωνεία.

üΜε συγκινησιακά φορτισμένες λέξεις.

üΜε χρήση προστακτικής και υποτακτικής.

üΜε τη στίξη (αποσιωπητικά, εισαγωγικά, θαυμαστικό).

üΜε τη χρήση β’ προσώπου.

üΜε ρητορικές ερωτήσεις.

33.Ποια στοιχεία κάνουν ένα κείμενο επιστημονικό;

1. Κυριαρχεί η επίκληση στη λογική

2. Παράθεση επιχειρημάτων.

3. Χρήση αξιόπιστων επιστημονικών δεδομένων.

4. Αυστηρή λογική οργάνωση.

5. Ύφος απρόσωπο, αντικειμενικό με τη χρήση γ’ ενικού και πληθυντικού προσώπου.

6. Κυριολεκτική – αναφορική – δηλωτική χρήση της γλώσσας.

7. Χρήση ειδικού λεξιλογίου.

8.Λόγος πληθωρικός (πλήθος λεκτικών στοιχείων πολλαπλάσιων των απαραίτητων για το νόημα, όπως νεολογισμούς, χρήση καθαρεύουσας, σπάνιες λέξεις), λόγος αξιολογικός (παρουσιάζεται μια γνώμη ως αναμφισβήτητη αλήθεια χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις), διχοτομικός (αντιπαράθεση δύο δοσμένων αξιών), αυταπόδεικτος (μέσω της παράθεσης αυθεντιών).

9.Περιγραφικός, ερμηνευτικός, αποδεικτικός λόγος.

10.Σαφήνεια και ακρίβεια.

4.Να βρείτε το ειδικό λεξιλόγιο.

Π.χ. αν το κείμενο αναφέρεται στην κλωνοποίηση: κλώνος, DNA, γονιδίωμα, γονότυπος. Αν το κείμενο αναφέρεται στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές: διαδίκτυο, κυβερνοπειρατής, ιστοσελίδα κ.ά.

35.Ελέγξτε το περιεχόμενο του κειμένου.

Ελέγχουμε:

Την ενότητα, δηλαδή την άμεση σχέση του περιεχομένου με την κύρια ιδέα του θέματος.

Την πληρότητα, δηλαδή την επαρκή ανάπτυξη του θέματος,

Την τεκμηρίωση των θέσεων με πειστικά και ορθά επιχειρήματα και τεκμήρια.

36 .Ποια η σκοπιμότητα της υποτακτικής;

Αμεσότητα, ζωντάνια, προτρεπτικός τόνος, επίκληση στο συναίσθημα.

37.Ποια η σκοπιμότητα της προστακτικής;

Αμεσότητα, κινητοποίηση, επιτακτική ανάγκη, επίκληση στο συναίσθημα.

38.Να εντοπίσετε στοιχεία που καθιστούν το ύφος οικείο.

Στοιχεία που καθιστούν το ύφος οικείο είναι:

Το α’ και β’ ενικό και πληθυντικό πρόσωπα,

Η χρήση διαλόγου,

Η χρήση ερωτήσεων,

Η χρήση ευθέος λόγου,

Τα παραδείγματα,

Η σαφής διατύπωση.

Ενδέχεται να τα συναντήσουμε όλα ή κάποια από αυτά στο συγκεκριμένο χωρίο ή σε όλο το κείμενο.

39.Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση μακροπερίοδου λόγου και διαδοχικής υπόταξης.

§Προσδίδει κύρος, καταδεικνύει διάθεση για ανάλυση.

§Κάνει τον λόγο σύνθετο, καταδεικνύει τη συνθετότητα της σκέψης του.

40.Να ελέγξετε τη χρήση των ρηματικών προσώπων.

§Α’ ενικό: υποκειμενικό στοιχείο, εξομολογητικός τόνος, οικείο ύφος (αμεσότητα), επίκληση στο ήθος του πομπού.

§Β’ ενικό: άμεσο και οικείο ύφος, ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, επίκληση στο ήθος του δέκτη.

§Α’ πληθυντικό: επιθυμεί να προσδώσει καθολική διάσταση στο πρόβλημα τονίζοντας την εμβέλειά του· ο συγγραφέας συμπάσχει – μιλάει ως εκπρόσωπος της γενιάς του, θέτοντας τον εαυτό του στην υπηρεσία της κοινής γνώμης και υιοθετώντας τους προβληματισμούς της, προσδίδει αμεσότητα, παραστατικότητα, τόνο οικειότητας, γεφυρώνοντας την απόσταση συγγραφέα – αναγνώστη.

§Γ’ ενικό/πληθυντικό: αντικειμενικό ύφος, αποστασιοποίηση από τον αναγνώστη, κύρος, τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, σχέση με επιστημονικά είδη.

41.Να ελέγξετε τη σχέση μεταξύ των παραγράφων.

Μπορεί να είναι αντιθετική, συμπληρωματική, επεξηγηματική κ.ά. Γράφουμε συνοπτικά τι λέει η κάθε παράγραφος, για να τεκμηριώσουμε τον χαρακτηρισμό.

42.Ποια η σκοπιμότητα του ευθέος λόγου;

Εδραιώνει μια σχέση επικοινωνίας και οικειότητας με τον αναγνώστη, προσδίδει ζωντάνια και διακειμενικότητα, προσεγγίζει τον προφορικό λόγο.

43 Εικονοπλαστικός – μεταφορικός λόγος και η λειτουργία του.

Εντοπίζουμε τις μεταφορές και τις εικόνες που προσδίδουν έμφαση, παραστατικότητα, ζωντάνια, λογοτεχνισμό, ωραιοποιούν τον λόγο στοχεύοντας στην τέρψη του αναγνώστη, προκαλώντας του συναισθήματα (ανάλογα με την περίσταση) χαράς, ενθουσιασμού, συγκίνησης, αγανάκτησης, αποστροφής, ανησυχίας κ.ά.

44 Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο του ορισμού. Ποια τα συστατικά της;

Εντοπίζουμε την οριστέα έννοια, το γένος και την ειδοποιό διαφορά. Οριστέα έννοια είναι η έννοια που πρέπει να ορίσουμε, το γένος είναι ένα μεγαλύτερο σύνολο στο οποίο ανήκει αυτή η έννοια και η ειδοποιός διαφορά βρίσκεται στην πρόταση που καθορίζει τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της έννοιας (συνήθως διατυπώνεται με αναφορική πρόταση). Ο ορισμός μπορεί να είναι σύντομος ή εκτεταμένος, ανάλογα με την έκταση και αναλυτικός (περιγράφει γνωρίσματα) ή συνθετικός – γενετικός (περιγράφει διαδικασία).

45 Η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση · ποια τα συστατικά της μέρη;

Εντοπίζουμε τη διαιρετέα έννοια (η έννοια που πρέπει να διαιρέσουμε), τη διαιρετική βάση (ως προς τι γίνεται η διαίρεση, το κριτήριο με βάση το οποίο κάνουμε τη διαίρεση) και τα μέλη της διαίρεσης (πρόκειται για το «πηλίκο» της, το αποτέλεσμά της).

46 Να δώσετε πλαγιότιτλους για κάθε παράγραφο του κειμένου.

Προσπαθούμε στηριζόμενοι κυρίως στη θεματική περίοδο και σε λέξεις «κλειδιά» της παραγράφου να διατυπώσουμε με συντομία το νόημά της.

47 Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου.

Χαρακτηρίζουμε το ύφος (ειρωνικό, σοβαρό, χιουμοριστικό), τη συντομία του (έλλειψη άρθρου, ρήματος) και τη στίξη. Τέλος, ελέγχουμε εάν συνάδει με το ύφος και το θέμα του κειμένου και αν ελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

48 α) Να αποδείξετε ότι ο τόνος είναι εξομολογητικός:

α) χρήση α’ ενικού προσώπου – πρωτοπρόσωπη αφήγηση, χαλαρή δομή και απλότητα του ύφους.

48 β) Να αποδείξετε ότι ο τόνος είναι διδακτικός.

β) Εξάγει συμπεράσματα, προτείνει τρόπους, ενισχύει την ευαισθησία και εγείρει προβληματισμό. Συνήθως ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ρήμα «πρέπει» ή συνώνυμες λέξεις και φράσεις.

49 Να ετυμολογήσετε τις λέξεις.

·Αν είναι απλές, αναζητάμε τη ρίζα (πομπή από το ρ. πέμπω)· αν είναι σύνθετες, αναζητάμε τα συνθετικά (ρηξικέλευθος από το ρίγνυμι + κέλευθος = ο δρόμος/ δειγματοληψία από το δείγμα + λαμβάνω).

50 α) Να βρείτε συνώνυμα ή αντώνυμα.

Ανατρέχουμε στο κείμενο και προσπαθούμε από τα συμφραζόμενα να κατανοήσουμε την ερμηνεία της λέξης στο συγκεκριμένο πλαίσιο, ώστε να βρούμε το κατάλληλο συνώνυμο (λέξη με παρεμφερή σημασία) ή αντώνυμο (λέξη με αντίθετη σημασία).

50 β) Να βρείτε ομόρριζα.

Βρίσκουμε λέξεις με την ίδια ρίζα όπως: καλαισθησία, καλαίσθητος/ όραση, ορατός.

50 γ) Να βρείτε παράγωγα απλά ή σύνθετα.

Βρίσκουμε λέξεις που προέρχονται από το θέμα άλλης λέξης με την προσθήκη σε αυτό κατάληξης ή προσφύματος (πρόκειται για συλλαβή ή φθόγγο) που τοποθετείται μπροστά από τη λέξη (πρόθυμα), π.χ. ξεβάφω, ή μετά τη λέξη μια πρόσθετη κατάληξη (επίθυμα) όπως καλλιεργώ = καλλιεργημένος, μητέρα = μητερούλα, κορίτσι = κοριτσάκι. Όσα παράγωγα έχουν πρόθυμα θεωρούνται σύνθετα, ενώ όσα έχουν επίθυμα θεωρούνται απλά. Σύνθετα παράγωγα θεωρούνται και όσα έχουν προσθήκη λέξης, όπως τρέφω = ανατροφή, διατροφή ή τροφοσυλλέκτης, τροφοδοσία, π.χ. το ρήμα παραδίδω είναι παράγωγο του ουσιαστικού παράδοση, το ρήμα φιλοσοφώ είναι παράγωγο του ουσιαστικού φιλόσοφος, το υποκοριστικό παιδάκι είναι παράγωγο του ουσιαστικού «παιδί».

50 δ) Να βρείτε παρώνυμα ή ομώνυμα.

Βρίσκουμε λέξεις παρόμοιες στην προφορά π.χ. ρίψη – ρήξη, υποφώσκω – υποβόσκω, άνοια – ανία. Βρίσκουμε λέξεις ομόηχες (προφέρονται όμοια αλλά διαφοροποιούνται σημασιολογικά), π.χ. λήμμα – λύμα, διάλειμμα – διάλυμα, κλίμα – κλήμα.